Κάτω απ' τους ίσκιους τω δεντρώ που τον καιρό βαστούνε,
στο μάγουλο πάνω του βουνού για ένα χωριό γροικούνε.
Ο Μαγουλάς είναι ένα μικρό χωριό στο Οροπεδίου Λασιθίου. Χτισμένο αμφιθεατρικά στους πρόποδες του υψώματος Τούμπα Μούτσουνα (1538μ.), βρίσκεται σε υψόμετρο 850-950μ. και αποτελεί το πιο ψηλό χωριό του Οροπεδίου, προσφέροντας έτσι μια πανοραμική θέα του λασιθιώτικου κάμπου.
Η θέα του λασιθιώτικου κάμπου από το Μαγουλά
Ο Μαγουλάς είναι από τα πρώτα χωριά που κατοικήθηκαν στο Οροπέδιο ενώ κατά την αρχαιότητα υπήρξε ως οικισμός της προμινωϊκής περιόδου. Το τοπωνύμιο Μαγουλάς, όπως μαρτυρούν οι ντόπιοι και παλαιότεροι αυτών, οφείλεται στη θέση του χωριού που βρίσκεται στο μάγουλο του βουνού.
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του χωριού είναι η πλούσια φύση του. Στο εσωτερικό του Μαγουλά υπάρχουν πολλά και ποικίλα είδη δέντρων όπως καρυδιές, αμυγδαλιές, μηλιές, καστανιές, συκιές, απιδιές, βελανιδιές κ.α ενώ περιτριγυρίζεται από μικρά άλση, τα οποία είναι προσβάσιμα σχεδόν από κάθε σημείο του χωριού. Στο βόρειο τμήμα του Μαγουλά, βρίσκεται η ορεινή περιοχή του Κλώρου, στην οποία από τα παλαιότερα χρόνια μέχρι και σήμερα, οι κάτοικοι παρήγαγαν κρασί, όσπρια, σιτάρι κ.α ενώ παράλληλα ασχολούνταν με την κτηνοτροφία. Στο νότιο τμήμα του χωριού, απλώνεται ο λασιθιώτικος κάμπος με τους παλιούς ανεμόμυλους. Εκεί γίνεται η καλλιέργεια πληθώρας αγροτικών προϊόντων, όπως η πατάτα, διάφορα κηπευτικά και οπωροφόρα δέντρα.
Μεγάλη Βρύση
Το κύριο χαρακτηριστικό του Μαγουλά είναι οι δυο πηγές νερού, οι οποίες θεωρούνταν από πολλούς αρίστης ποιότητας. Σε αυτές τώρα υπάρχουν, η Μεγάλη Βρύση και η Βρυσοπούλα, οι οποίες υδροδοτούν το χωριό εξυπηρετώντας τόσο τις βασικές όσο και τις γεωργικές ανάγκες. Γι’ αυτό το λόγο, προς τα τέλη του 19ου αιώνα, κτίστηκαν στο χωριό δύο νερόμυλοι, των οποίων τα ερείπια σώζονται ακόμα.
Περπατώντας μέσα στα στενά σοκάκια του χωριού, μπορεί κανείς να δει παλιάς τεχνοτροπίας σπίτια από διάφορες εποχές, τα οποία σώζονται ακόμα είτε ολόκληρα είτε σαν ερείπια. Ειδικότερα, στην πάνω μερά (γειτονιά) του χωριού υπάρχουν τα πιο πολλά πετρόκτιστα σπίτια που αγναντεύουν παγωμένα στο χρόνο τον απέραντο λασιθιώτικο κάμπο.
Άγιος Σπυρίδωνας
Ο Μαγουλάς έχει τέσσερις εκκλησίες, τον Άγιο Σπυρίδωνα, που είναι ο πολιούχος του χωριού, τον Άγιο Αντώνιο με την Αγία Μαρίνα και τον Αφέντη Χριστό, που βρίσκεται το νεκροταφείο. Η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα βρίσκεται μέσα στο χωριό ενώ οι υπόλοιπες έξω από αυτό. Το χωριό διαθέτει και ένα Δημοτικό σχολείο, το οποίο κτίστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα αλλά σταμάτησε να λειτουργεί τη δεκαετία του 1980.
Μινωικός τάφος
Στο Μαγουλά επίσης, ανακαλύφθηκαν πριν μερικά χρόνια μινωικοί τάφοι στις παρυφές του χωριού ενώ υπάρχουν μαρτυρίες, πως έχουν βρεθεί και άλλα αρχαία της μινωικής περιόδου τόσο μέσα στο χωριό όσο και γύρω από αυτό.
